Informacje, przedruki prasowe

Przegląd Komunalny, listopad 2008

Kołobrzeska Aleja Miłości

W XIX w. w Kołobrzegu założono bindaż grabowy. Był to obiekt bardzo atrakcyjny, zarówno dla mieszkańców, jak i dla kuracjuszy, nazywany często Aleją Miłości. Od 1939 roku był praktycznie pozbawiony opieki. Pierwsze prace pielęgnacyjne wykonano dopiero w lipcu 2002 roku.

W Kołobrzegu w reprezentacyjnej części uzdrowiska w pobliżu portu zachowała się część pochodzącego z XIX w. bindażu (berso, kolebka). Terminem tym określa się sklepioną aleję utworzoną przez rozpięcie gałęzi drzew (np. lip, grabów) lub pnączy na półkolistej kratownicy.

Bindaż w Kołobrzegu założony został na wzór podobnych obiektów parkowych znajdujących się w kilku krajach europejskich. Wybrano do tego celu grab pospolity (Carpinus betulus L.), który wyjątkowo nadaje się do tego typu obiektów parkowo-ogrodniczych. Gatunek ten od przełomu XVI i XVII w. był powszechnie stosowany w parkach do zakładania szpalerów i bindaży. Bindaż grabowy w Kołobrzegu jest nie tylko wyjątkowy przyrodniczo, ale także stanowi jeden z najcenniejszych w naszym kraju obiektów klasycznej architektury ogrodniczej zieleni miejskiej. Dlatego powinien być bezwzględnie chroniony i pielęgnowany z wykorzystaniem wszystkich możliwych do zastosowania metod.

Uzdrowisko kołobrzeskie zaczęło powstawać na początku lat 30. XIX w. Do nowej funkcji miasto zaczęto przystosowywać m.in. poprzez wprowadzanie bezpośrednio w mieście i na wydmowych terenach nadmorskich dużej ilości zadrzewień. Kompozycje nowych nasadzeń tworzyły skwery i parki z alejami spacerowymi, polanami i punktami widokowymi. Rozpoczęto także akcję społecznej opieki nad zielenią, zainicjowaną i prowadzoną przez Miejskie Towarzystwo Upiększania, ściśle współdziałające w tym zakresie z Królewsko-Pruską Policją. Towarzystwo budowało na terenach uzdrowiskowych nowe drogi obsadzone drzewami. W rejonie obecnych ulic Spacerowej, Towarowej i Adama Mickiewicza powstała kępa drzew z muszlą koncertową (tzw. boskiet, czyli masyw drzew lub krzewów ujęty w ściany żywopłotów, jaki w ogrodach XVII i XVIII w. otaczał place, kobierce kwiatowe, trawnikowe, wodne itp.), w pobliżu której założono istniejący do dzisiaj bindaż grabowy. Dalsza jego pielęgnacja i utrzymanie wiąże się bez wątpienia z późniejszą działalnością ogrodnika miejskiego Henryka Martensa, któremu zarówno samo miasto, jak i uzdrowisko zawdzięczają ogromny rozwój oraz powstanie wybitnych form parkowych, zadrzewienie ulic, powstanie promenad oraz rozwiązania istniejących do dziś wyjątkowych koncepcji urbanistycznych zieleni miejskiej. Założenia te i obiekty zabytkowej zieleni wysokiej w Kołobrzegu, w powiązaniu z zielenią niską (trawnikami, kwietnikami, gazonami) oraz nasadzeniami młodych drzew, są obecnie podstawowymi elementami dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego miasta i uzdrowiska, które muszą być odpowiednio pielęgnowane, uzupełniane i poddawane możliwej renowacji.

60 lat zaniedbań

Nie można obecnie ustalić, z jakich szkółek pochodziły sadzonki graba posadzone w bindażu. Nie jest także znany wiek tych sadzonek w okresie ich posadzenia. Można przypuszczać, że były to już kilkuletnie drzewa przygotowane specjalnie do tego celu. Obecny stan bindażu wskazuje, że w późniejszym czasie były w nim dosadzane młode drzewa. Bez wątpienia początkowo drzewa rosnące w bindażu były corocznie lub w odstępach kilkuletnich prawidłowo przycinane i pielęgnowane. Historyczny okres powstania bindażu w Kołobrzegu był ściśle powiązany z tworzeniem wielu podobnych obiektów przyrodniczych w kilku innych miastach europejskich w Niemczech i Belgii. Był to obiekt bardzo atrakcyjny, zarówno dla mieszkańców Kołobrzegu, jak i dla kuracjuszy, nazywany często Aleją Miłości.

Po 1939 r. w bindażu nie wykonywano praktycznie żadnych zabiegów pielęgnacyjno-ochronnych. Nie podjęto także żadnych prób jego renowacji. Starania o rozpoczęcie zabiegów pielęgnacyjnych i ochrony tego cennego obiektu przyrodniczego podjęte zostały przez Wydział Komunalny Urzędu Miejskiego w Kołobrzegu dopiero w 1998 r. W 2001 r. opracowana została ekspertyza przyrodniczo-techniczna pt. "Cele, założenia i metody rewaloryzacji oraz renowacji zabytkowego bindażu grabowego - Carpinus betulus L. w Kołobrzegu". W opracowaniu tym przedstawiono wyniki prawie dwuletnich obserwacji drzew rosnących w bindażu, określono ich stan zdrowotny oraz przedstawiono optymalne metody, które mogą być stosowane w rewaloryzacji i renowacji bindażu. Podkreślono jednak, że ze względu na wiek drzew i brak wieloletnich prac pielęgnacyjnych nie przywróci się już w pełni ani formy, ani funkcji, jakie obiekt ten spełniał przez pierwsze kilkadziesiąt lat od jego powstania.

Grab pospolity jest drzewem osiągającym wysokość ok. 20 m, o dość szerokiej, miotlastej koronie, posiada niski pień o falistej powierzchni, pokrytej gładko popielatoszarą korowiną. Pędy jednoroczne, cienkie i wiotkie, liście eliptyczne lub jajowate, dość znacznych rozmiarów, jesienią przebarwiające się na kolor żółty. Grab jest drzewem rosnącym nawet w silnym zacienieniu. W lasach i parkach najczęściej rośnie w dolnym piętrze, pod okapem innych, wysokich drzew. Wymagania glebowe tego gatunku są dość znaczne. Najlepiej rośnie on na glebach gliniastych, głębokich i żyznych. Rośnie wolno i praktycznie jego przyrost ustaje w wieku 100-150 lat. Odznacza się dużą zdolnością wytwarzania odrostów z pnia i dobrze znosi częste przycinanie. Te właściwości czynią grab jednym z najlepszych drzew żywopłotowych i powszechnie stosowanych do zakładania bindaży. W starych zabytkowych parkach europejskich istnieją wysokie szpalery, żywopłoty i bindaże grabowe, liczące po 100 i więcej lat. Tego typu obiekty ogrodowe można uzyskać jednak tylko wówczas, gdy zapewni się systematyczne, prawidłowe przycinanie (co roku lub co kilka lat).

W bindażu kołobrzeskim wyraźnie widać znaczne zróżnicowanie wieku poszczególnych drzew. Świadczy to o okresowym dosadzaniu i uzupełnianiu drzew przy jego prawidłowej pielęgnacji i ochronie. Zgodnie z przeprowadzoną inwentaryzacją dendrologiczną w bindażu rosły 103 drzewa oraz dziewięć drzew, które wykształciły dodatkowe pnie (stan na 5 listopada 2003 r.). Oceniono, że ok. 60% drzew wymaga przeprowadzenia zabiegów leczniczo-pielęgnacyjnych o różnej skali trudności. Najzdrowsze były drzewa młodsze oraz w przedziale pierśnicy od 20,5 do 25 cm. Blisko 40% drzew miało duże uszkodzenia pni (pęknięcia i rany na korze, dziuple, różnego typu ubytki), co znacznie utrudnia prowadzenie skutecznych zabiegów pielęgnacyjno-leczniczych.

Etapy prac renowacyjnych

W ekspertyzie założono, że kompleksowe prace renowacyjne bindażu winny być przeprowadzone w czterech etapach. Etap pierwszy to interwencje w korzenie: wymiana podłoża do możliwego poziomu systemów korzeniowych (nowe podłoże wykonane z dobrej jakości ziemi ogrodowej, kory i torfu), a po odkryciu korzeni leczenie ubytków oraz usunięcie martwych i spróchniałych części. Korzenie można też leczyć poprzez wprowadzenie pod ciśnieniem na głębokość ok. 1 m przygotowanych pożywek biologiczno-organicznych, mineralnych oraz różnego rodzaju płynnych preparatów grzybobójczych i biologicznych, a także przez zainstalowanie plastikowego drenażu wokół wszystkich drzew. Drugi etap obejmuje postawienie konstrukcji podpory na całej powierzchni bindażu i wykonanie pierwszych cięć pielęgnacyjno-korygujących, np. w sklepieniu bindażu. Trzeci etap prac przewidywał leczenie ubytków i ran oraz zabiegi pielęgnacyjne pni przez zastosowanie preparatów grzybobójczych. Ostatni etap prac renowacyjnych uwzględniał główne cięcia pielęgnacyjne w koronach drzew: prace prowadzone w taki sposób, aby doprowadzić do równomiernego wzrostu i rozwoju pojedynczych gałęzi i pędów, opierających się na konstrukcji podpory, i dodatkowe cięcia korekcyjne wykonywane przez cały okres wegetacyjny.

Ważnym elementem prac było uzupełnienie ścian bindażu poprzez dosadzenie nowych drzew o odpowiednich rozmiarach.

Jesienią 2001 r., na skutek spalania liści bezpośrednio przy drzewach, została bardzo mocno uszkodzona grupa pięciu grabów rosnących obok siebie. Po opaleniu drzew, w sezonie wegetacyjnym 2002 r., powstały uszkodzenia pni, rozległe zgnilizny kory i łyka, będące wynikiem rozwoju patogenicznych grzybów, głównie opieńkowej zgnilizny korzeni powodowanej przez grzyba Armillaria spp. W 2002 r. drzewa te jeszcze żyły i miały zielone liście, rok później jednak, pomimo prób ich ratowania z wykorzystaniem preparatów grzybobójczych i biologicznych, uschły.

W lipcu 2002 r. wykonano pierwsze kompleksowe prace konserwatorsko-pielęgnacyjno-lecznicze. Polegały one na wymianie podłoża do poziomu systemów korzeniowych, leczeniu ubytków i ran po cięciach korygujących korony grabów na całej długości bindażu, usunięciu martwych i spróchniałych korzeni, pniaków, wzbogaceniu podłoża poprzez wprowadzenie pożywek biologiczno-organicznych i mineralnych oraz założeniu plastikowego drenażu wokół drzew tworzących bindaż, służącego do nawadniania i okresowego (co 2-3 lata) wprowadzania preparatów odżywczo-organiczno-mineralnych.

Wiosną 2003 r. na całej długości bindażu wykonano korygujące cięcia drzew oraz dosadzono 220 sztuk młodych grabów. Udatność nasadzeń wyniosła ponad 90%. Po kompleksowych pracach konserwatorsko-pielęgnacyjno-leczniczych stan zdrowotny drzew rosnących w alei grabowej był dobry. Została poprawiona ich witalność i warunki życia, o czym świadczyły młode pędy wyrosłe po cięciachkorygujących. Na przełomie listopada i grudnia 2003 r. Miejski Zakład Zieleni, Dróg i Ochrony Środowiska w Kołobrzegu wykonał nową metalową konstrukcję w formie półkolistej, wspierającą bindaż, której zadanie jest umożliwienie - za pomocą wiązań elastycznych- trwałego podtrzymywania i formowania gałęzi i pędów drzew. Z biegiem lat uzyska się formę półkolistą na całej długości bindażu.

Zastosowane w pielęgnacji bindażu specjalistyczne pożywki organiczno-biologiczne zostały przekazane w formie darowizny przez belgijską firmę De Ceuster Mestsaffen N.V. (DCM) w celu odpowiedniego wzmocnienia biologicznego nowego podłoża, na którym obecnie rosną graby w bindażu.

Pracom renowacyjnym wykonywanym na drzewach towarzyszyło duże zainteresowanie mieszkańców Kołobrzegu oraz uczniów ze szkół kołobrzeskich. Wspomnieć należy m.in. "Historycznych detektywów" ze Szkoły Podstawowej nr 4 w Kołobrzegu, którzy już w 2002 r. przystąpili do programu "Ślady przeszłości" i symbolicznie sprawują opiekę nad bindażem. Każdego roku "Historyczni detektywi" wraz z nauczycielami i rodzicami organizują w bindażu happening, aby przybliżyć turystom odwiedzającym Kołobrzeg historię tego obiektu.

Dalsze prace konserwatorskie

Ocenia się, że dzięki dotychczasowym pracom została poprawiona witalność drzew w bindażu i warunki ich życia na najbliższe kilkanaście, a może kilkadziesiąt lat. Jednakże prace konserwatorskie i pielęgnacyjne należy prowadzić w dalszym ciągu, chociaż już w mniejszym zakresie i mniejszym nakładem finansowym. Prace takie muszą dotyczyć w kolejnych latach pięciu podstawowych działań.

Po pierwsze, na początku każdego sezonu wegetacyjnego należy spulchniać podłoże wokół drzew na całej długości bindażu, ponieważ takie spulchnione podłoże ułatwi wsiąkanie wód opadowych w systemy korzeniowe drzew. Po drugie, tam, gdzie w kilku miejscach został odkryty zainstalowany wokół drzew plastikowy drenaż, przed sezonem wegetacyjnym należy nawieźć nowe, odpowiednio przygotowane podłoże, z dodatkiem nawozów organiczno-biologicznych. Nie należy też zapominać o nawadnianiu - w okresie letnim, w czasie uciążliwej suszy, w zainstalowany plastikowy drenaż poprzez zamontowane otwory należy dostarczać wodę do systemów korzeniowych. Ponadto co dwa lub trzy lata, w zależności od stanu zdrowotnego grabów, systemy korzeniowe drzew należy zasilać płynnymi preparatami biologiczno-organicznymi. Wreszcie ważnym działaniem jest też ocena stanu zdrowotnego drzew - każdego roku trzykrotnie w ciągu sezonu wegetacyjnego należy dokonywać oceny stanu zdrowotnego wszystkich grabów rosnących w bindażu, a szczególnie drzew starszych. Służy do tego specjalny przyrząd o nazwie Mervit - należy mierzyć nim witalność drzew, która odzwierciedla ich aktualny stan zdrowotny. Wyniki z tych pomiarów w formie raportów powinny znajdować się w dokumentacji dotyczącej prac renowacyjnych wykonanych w bindażu grabowym.

Ważną czynnością, którą należy wykonać przed każdym sezonem wegetacyjnym, jest zabezpieczanie preparatami grzybobójczymi ewentualnych ran - miejsc cięcia pędów głównych, uszkodzeń mechanicznych oraz innych powstałych przez wandalizm człowieka.

Corocznie po zapoznaniu się ze stanem zdrowotnym grabów należy decydować, czy wykonywać następne cięcia korekcyjne w ich koronach. Chociaż cięcia te byłyby wykonywane już w mniejszym zakresie, to jednak umożliwiłyby wzmocnienie pędów wyrosłych w ubiegłych latach oraz wzrost młodych pędów, które za pomocą wiązań elastycznych byłyby odpowiednio formowane w celu uzyskania jednolitego sklepienia i zagęszczenia bindażu.

Dla ochrony bindażu istotną sprawą jest także odpowiednie zagospodarowanie jego najbliższego otoczenia. W okresie letnim, w czasie zwiększonego ruchu turystycznego, dużo osób parkuje samochody w bardzo bliskim sąsiedztwie drzew. Aby zapobiec temu procederowi, od strony jezdni należy postawić niski murek oporowy albo zamontować słupki metalowe lub betonowe uniemożliwiające wjazd samochodów.

Decydujące znaczenie dla skutecznej ochrony bindażu będzie miała także pełna rewaloryzacja zachowanego przyległego skweru wraz z odtworzeniem jego układów zieleni i istniejącej dawniej infrastruktury parkowej. Zaniechanie prowadzenia prac renowacyjnych spowoduje dalszą degradację i powolne wypadanie drzew oraz stopniowy zanik obiektu. Wykonanie wszystkich prac renowacyjnych i ochrony prawnej winno być nadzorowane przez Wydział Komunalny Urzędu Miejskiego w Kołobrzegu przy współpracy z powołaną specjalnie w tym celu społeczną komisją i wykonawcami.

Ze względu na wartości kulturowe i przyrodnicze bindażu grabowego w Kołobrzegu istotna jest także jego ochrona prawna jako pomnika przyrody. W listopadzie 2003 r. na zlecenie prezydenta Miasta Kołobrzeg przygotowano opracowanie pt. "Dokumentacja umożliwiająca prowadzenie działań zmierzających do ustanowienia pomnika przyrody. Obiekt: bindaż grabowy. Lokalizacja: Kołobrzeg ul. Spacerowa". Dla upamiętnienia bogatej i kompleksowej działalności prof. Ryszarda Siweckiego (autora wykonanej w 2001 r. ekspertyzy) w zakresie ochrony przyrody i ochrony zieleni miejskiej prowadzonej w Kołobrzegu zaproponowano nazwanie ustanowionego pomnikiem przyrody bindaża nazwiskiem profesora. Jeszcze w tym samym roku uchwałą nr XVI/211/03 Rady Miejskiej w Kołobrzegu z 29 grudnia 2003 r. w sprawie uznania za pomnik przyrody (DzU woj. zachodniopomorskiego z 2004 r. nr 6, poz. 104) Rada Miejska w Kołobrzegu uznała za pomnik przyrody pn. "Bindaż Grabowy im. Profesora Ryszarda Siweckiego" bindaż grabowy rosnący w Kołobrzegu. Na obszarze pomnika przyrody i w jego bezpośrednim sąsiedztwie zakazano niszczenia, uszkadzania lub przekształcania drzew, wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, uszkadzania i zanieczyszczenia gleby, wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, zaśmiecania obiektu i terenu wokół niego, a także budowy budynków, budowli, obiektów małej architektury i tymczasowych obiektów budowlanych mogących mieć negatywny wpływ na obiekt chroniony bądź spowodować degradację krajobrazu.

Wykonanie uchwały powierzono prezydentowi Miasta Kołobrzeg.

W październiku 2004 r., przy udziale władz samorządowych Kołobrzegu z prezydentem miasta na czele oraz licznie zgromadzonymi mieszkańcami i uczniami dokonano odsłonięcia pamiątkowej tablicy nadającej kołobrzeskiemu bindażowi imię profesora Siweckiego.